مقدمه

در این میان مقاله تحقیقی ٬ مدارس مسلمانان در ژاپن ٬ بررسی تطبیقی اعتبار دهی به مدارس با مقایسه با موارد مشابه در انگلستان و هلند ٬  [i]   به قلم اقای میهارا ریکو مطلب جامع و خوبی به نظر آمد  که ضمن مقایسه چگونگی تاسیس مدارس اسلامی در سه کشور انگلستان و هلند و ژاپن در دهه های اخیر ٬ فرایند تاسیس یک مدرسه در ژاپن را توضیح می دهد. هم چنین مقاله  گام های اول برای ورود به بازار اموزش در ژاپن [ii]کار مشترک تاکو ماتسوموتو ٬ توموکی یامادا ٬ آکیهو سوگی  کلیات خوبی در باره فرایند تاسیس مدرسه در زاپن ارایه می دهد.

دو قانون اصلی در ژاپن در خصوص تاسیس مدارس وجود دارد

-قانون  School Education Law  

- قانون Private Schools Act   

اصل  مقالات و قوانین فوق الذکر پیوست گزارش حاضر می باشند.

مهمترین محورها و نکات کاربردی برگرفته از مقالات و مطالب فوق الذکر در خصوص تاسیس مدرسه اسلامی در ژاپن

-قانون آموزش مدرسه   School Education Law  و قانون مدرسه خصوصی  Private Schools Act  قوانینی هستند که مستقیما در  زمینه آموزش کودکان در ژاپن وجود دارند.

-قوانینی که بصورت غیر مستقیم ورود یک فرد یا یک موسسه را به امور آموزش و تاسیس مدرسه تحت تاثیر قرار می دهند و کسی که وارد امر آموزش می شود باید از آنها اگاه باشد عبارتند از :

  الف: قانون مدنی .  انجا که مسوولیت هایی برای والدین یا سرپرست کودکان در نظر می گیرد و اموزش کودک را منوط به رضایت سرپرست و ولی او می داند.

ب: قانون حمایت از مصرف کننده.  این قانون به رضایت مندی خریدار  کالا یا خدمات اهمیت می دهد .در امر اموزش دانش اموز و اولیای او خریداران محسوب می شوند.در این قانون فروشنده موظف است  در مورد کالای خود اغراق نکند و مصرف کننده را به طریق مقتضی از حقوقش اگاه کند. کوتاهی در این زمینه باعث بی اعتبار شدن قرار داد و معامله می شود.

ج: قانون تجارت خارجی و مبادلات ارز.  یک فرد یا شرکت خارجی چنانچه تصمیم دارد عرصه خاصی را به فعالیت های خود بیفزاید ٬ از جمله عرصه اموزش٬ لازم است به مقامات مسوول پیاشاپیش اطلاع رسانی کند.

-بر اساس قانون آموزش مدرسه ای سه دسته مدارس  در ژاپن وجود دارد:

 الف- مدارسی که ذیل ماده یک قانون اموزش مدرسه ای تاسیس شده اند و اصلا به مدارس ماده یک   “Ichijyo-Ko”مشهورند.این مدارس رسمیت کامل دارند و مدارک انها برای تحصیل در  مقطع بالاتر معتبر است.سرفصل های درسی این مدارس باید کاملا منطبق با دستور العمل سرفصل های درسی وزارت اموزش فرهنگ ورزش و علوم باشد.

ب-مدارسی که ذیل ماده ۱۳۴ قانون آموزش مدرسه ای تاسیس شده اند و به ٬مدراس متفرقه٬ شهرت دارند.این مدارس توسط مسوولان حکومتی محلی تایید می شوند.مدارک این مدارس برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر اعتبار ندارد. اما برای تنظیم سرفصل های اموزشی دستشان باز است و محدودیت های مدارس ماده یک را ندارند.

ج-مدارسی که بر مبنای قانون آموزش مدرسه ای دارای مجوز نیستند. تاسیس اینگونه مدارس اسان است .لذا خیلی از مدارس بین المللی خودشان را در این دسته از مدارس قرار داده اند.

-تاسیس مدرسه ماده یک  بسیار پر هزینه  و خسته کننده است .لذا مدارس بین المللی در دسته مدارس متفرقه یا مدارس خارج از قانون آموزش مدرسه ای  فعالیت می کنند.

برای تاسیس مدرسه   ابتدا باید یک موسسه -موسسه شبه اموزشی -در ژاپن ثبت شود. چنین موسسه ای مجاز خواهد بود که بر اساس قانون اموزش مدرسه ای و بر اساس قانون مدارس خصوصی مراحل تاسیس مدرسه را طی کند. مهمترین شرط انستکه موسسه شبه اموزشی  منابع کافی برای راه اندازی مدرسه شامل زمین ساختمان و تجهیزات داشته باشد.دارای پنج مدیر و دو حسابرس باشد.ضوابط و مقررات سرفصل های درسی و ساعات درسی قانون اموزش مدرسه ای را رعایت کند.

مدارس نوع سوم -بدون مجوز- نیازی به ثبت و ضبط و گرفتن مجوز ندارند. صرفا با ایجاد یک بدنه اجرایی می توانند کارشان را اغاز کنند و کسی کاری با انها ندارد. از حمایت و نظارت دولتی برخوردار نیستند. البته این مدارس معمولا عمر کوتاهی دارند و خانواده ها از تعطیل شدن انها متضرر می شوند.

ورود به صنعت اموزش در ژاپن موانع چندانی ندارد.اما فرایند و مسیر اجرا در مناطق مختلف کشور متفاوت است.

اقای میهارا ریکو در مقاله خود نکات محوری زیر را مطرح کرده است:

جمعیت مسلمانان در ژاپن حدود ۲۰۰۰۰۰-دویست هزار -نفر است .آنها  مهاجرانی  از حدود صد کشور مختلفند و  بیشترین  تعداد متعلق به  کشورهای جنوب شرق اسیا مانند اندونزی و فیلیپین است.

تعداد مساجد در زاپن تا دهه ۱۹۸۰ فقط ۱۰ مسجد بوده است.در دهه ۱۹۹۰ تعداد افزایش پیدا کرد و اکنون -سال ۲۰۲۲ که مقاله نگاشته شده-به حدود ۱۰۰ مسجد رسیده است.

مسلمانان اکنون با نسل دوم -فرزندان مهاجران-مواجه هستند.لذا برای اموزش فرزندان خود منطبق با اموزه های دینی حساسیت  دارند.لذا نیاز به مدارس و مراکز اموزشی در کنار مساجد احساس شده است.

تاسیس مدارس آموزش اجباری تمام وقت وابسته به مساجد حاصل این احساس نیاز بوده است.این مدارس را مدارس اسلامی نام می گذاریم.یعنی مدارسی که سرفصل های درسی و شرایط اموزشی کشوری یا محلی خود را پذیرفته و در عین حال به آموزش معلومات اسلامی نیز اهتمام می ورزند.

مدارسی که سایر کشورها -معمولا از طریق سفارتخانه هایشان-بر اساس ضوابط و مقررات کشور خود دایر کرده اند از حوزه این مطالعه تحقیقی خارج بوده است.

با افزایش خانواده های مسلمان در ژاپن موضوعات مربوط به اموزش اسلامی نزد انان از اغاز دهه ۲۰۰۰برجسته شد.

در سالهای ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ یک پرسشنامه از ۷۸ خانواده مسلمان در باره رضایت مندی از وضعیت اموزشی  توزیع شد.۳۰٪ از وضعیت اموزش اظهار ناراضایتی کردند.مهمترین مشکل انها غذای ناهار بچه ها ٬ سرفصل های درسی نامناسب برای بچه های مسلمان و سطح نامطلوب اگاهی از اسلام در مدارس بوده است.با این نظر سنجی مشخص شد که سیستم جایگزین اموزشی برای چنین خانواده هایی مورد نیاز است. ۹۲٪ افراد گفته بودند فرزندان انها به امکانات اموزشی متناسب با اموزه های اسلامی  نیاز دارند. ۹۴٪ گفته بودند تاسیس مدرسه اسلامی در ژاپن ضروری است.

در همین ایام-سال ۲۰۰۷-  اولین مدرسه اسلامی در منطقه کاناگاوا در توکیو تاسیس گردید.اگر چه نام مدرسه بیانگر اسلامی بودن نبود اما دانش اموزان اکثرا از کشورهایی مانند سریلانکا و هند و پاکستان و بنگلادش بودند.اموزش های اسلامی در سرفصل دروس گنجانده شده بود.

مدرسه بین المللی اقرا در توکیو در سال ۲۰۱۴ یک مهد کودک و در سال ۲۰۱۵ مدرسه ابتدایی تاسیس کرد.

مدرسه بین المللی  اسلامیه اوتسوکا در سال ۲۰۱۷ توسط Otsuka Masjid - Japan Islamic Trustتاسیس شد.این مسجد در سال ۲۰۱۰ یک نظر سنجی از اهالی مسلمان بعمل اورده و نتیجه گرفته بود ۸۰٪ از نسل دوم هویت اسلامی خود را از دست می دهند.آموزش اسلامی برای فزندان ضرورت پیدا کرد.

از سال ۲۰۱۸ یک آگاهی در جامعه مسلمانان پیدا شد که لازم است اموزش های اسلامی در کنار اموزش های متعارف در مدارس ژاپنی انجام پذیرد.اما این اموزش ها کافی به نظر نیامدند و راه چاره را در تاسیس مدرسه اسلامی دیدند.

مدارس اسلامی ژاپن

تا سال ۲۰۲۲ حد اقل پنج مدرسه اسلامی تمام وقت در ژاپن وجود داشته است. به لحاظ جغرافیایی همه این مدارس در مناطق شرقی و شمالی کشور بوده اند و مناطق غربی و جنوبی فاقد مدرسه اسلامی بوده اند.شهریه این مدارس در مقایسه با مدارس معمولی ژاپن پایین است.زیرا این مدارس  بصورت رسمی تایید نشده و اعتبار ندارند.

اسامی مدارس اسلامی در ژاپن و شهریه انها و سایت اینتر نتی انها به زبان انگلیسی :

British International School

[BIS]

(Ebina City, Kanagawa)

2007 Entrance fee, & other fees.: ¥50,000

Annual Tuition fee: ¥300,000

https://bisjapan.org/

International Islamia School

Otsuka (IISO)

(Toshima Ward, Tokyo)

Entrance fee & other fees: ¥120,000

Annual Tuition fee:

P1-3 & Secondary: ¥660,000

Primary 4-6: ¥780,000

https://www.iiso-edu.jp/

Tokyo Iqra International School

(Katsushika Ward, Tokyo)

Entrance fee & other fees: ¥34,000

Annual tuition fee:

Primary 1-3: ¥480,000

Primary 4-6: ¥540,000

Secondary: ¥600,000

https://iqra.jp/

Yuai International Islamic

School

(Shibuya Ward, Tokyo)

Entrance fee & other fees: ¥330,000

Annual tuition fee:

Primary: ¥1,440,000

Secondary: ¥1,680,000

https://yuaischooljapan.com/

Sapporo Islamic International

School

(Sapporo City, Hokkaido)

Entrance fee & other fees: ¥40,000

Annual Tuition fee:

Primary: ¥420,000

https://siischool.jp/

در خرداد ۱۴۰۳ هر دلار تقریبا معادل ۱۵۵ ین می باشد

یک مدرسه اسلامی دیگر نیز در طول مطالعه به چشم خورد که نامش در مقاله آقای میهارا ریکو نیامده بود

مدرسه اسلامی بین المللی فوکوکا Fukuoka international Islamic school (FIIS)

https://fukuoka-schools.com/

زبان آموزش در مدارس اسلامی ژاپن انگلیسی است و  دروس عمومی بر اساس  سرفصل دروس الگوی کمبریج طراحی شده است. دروس عمومی شامل زبان انگلیسی زبان ژاپنی ریاضیات علوم جغرافیا هنر و ورزش است.

موضوعات دینی که به این اموزش ها اضافه شده اند عبارتند از اسلام ٬  قران  و زبان عربی

این مدارس بین ۵تا ۷ ساعت از آموزش را به موضوعات دینی اختصاص می دهند. زمانی را به ادای نماز اختصاص می دهند. نماز را در کلاس درس یا حیاط یا پشت بام اقامه می کنند.گاهی به مسجدی که در فاصله نزدیکی قرار دارد می روند.اقای میهارا ریکو می گوید در هیچ کدام از مدارس که بازدید کرده اطاق خاص نمازخانه در نظر گرفته نشده بود.

بعضی از این مدارس با مدارس کشورهای دیگر تفاهم نامه امضا کرده که هدف ان ارتقای سرفصل های درسی بوده است.مثلا مدرسه بین المللی اسلامی ساپورو با دو مدرسه بین المللی اسلامی در توکیو هم چنین با مدرسه ای در مصر مدرسه ای در مالزی و مدرسه ای در امریکا تفاهم نامه همکاری دارد.

 مطالعه تطبیقی بین مدارس اسلامی در سه کشور ژاپن انگلستان و هلند نشان می دهد :

-شروع احساس نیاز به مدارس اسلامی در ژاپن۳۰ تا ۴۰ سال بعد از آن دو کشور بوده است. 

-در هر سه کشور این نیاز نه بر اساس برنامه ریزی و چشم انداز سیاستگذاری دولتی ٬ بلکه بصورت خود جوش و بر اساس احساس نیاز مهاجران مسلمان برای نسل دوم و سوم خود بوده است.

-کلیه ۶۱ مدرسه اسلامی در هلند در سال ۲۰۲۰ رسمیت و اعتبار دولتی دارند.اما در انگلستان در سال ۲۰۲۱ فقط ۳۳ مدرسه از بین ۲۰۰ مدرسه اسلامی اعتبار و رسمیت دولتی داشته اند.در ژاپن تا سال ۲۰۲۲ هیچ مدرسه اسلامی رسمیت دولتی ندارد.

در ژاپن دو نوع مدرسه  که رسما از سوی دولت معتبر شناخته می شوند وجود دارد:

۱-مدرسه خصوصی بر اساس ماده یک قانون آموزش مدرسه ای

در کنار مدارسی که دولت و شهرداریها تاسیس و اداره می کنند مدارس خصوصی بخشی از سیستم اموزش ژاپن هستند.در سال ۲۰۱۹ تعداد  ۲۳۶ مدرسه خصوصی در ژاپن فعال بوده که ۹۷ مدرسه مبنای دینی و مذهبی داشته اند.اکثرا مدارس کاتولیک و پرتستان و تعداد اندکی بودایی و تعداد کمتری مدارس وابسته به ادیان جدید بوده اند.

در ژاپن ابتدا باید یک موسسه آموزشی ثبت رسمی شود تا بتواند بخش آموزشی ایجاد کند.هم چنین داشتن منابع مادی کافی برای اداره مدرسه از اهمیت زیادی برخوردار است.پس از آن می توان درخواست کتبی به وزارت آموزش فرهنگ ورزش و علوم ارایه کرد.تعداد کلاس ٬ تعداد دانش اموز ٬ امکانات در اختیار ...در این درخواست نامه باید ذکر شوند. این درخواست به فرمانداری محل ارایه می گردد.کمیته ای بنام کمیته اموزش خصوصی وجود دارد که این درخواست را بررسی می کند.در صورت تایید انها ٬ فعالیت اموزشی می تواند آغاز گردد.

۲-مدرسه متفرقه بر اساس ماده ۱۳۴ قانون آموزش مدرسه ای

در خصوص اینگونه مدارس نیز ابتدا لازم است موسسه شبه اموزشی ثبت رسمی شود.سپس درخواست تاسیس مدرسه ارایه  گردد. کمیته اموزش خصوصی این درخواست را بررسی می کند. شرایط مورد نیاز چنین مدرسه ای از مدارس خصوصی اسان تر است و زودتر مورد تایید قرار می گیرد.اما همچنان داشتن امکانات مناسب و منابع مالی لازم برای ادامه فعالیت مهم هستند.در این مدارس اختیار و ازادی بیشتری در امر اموزش وجود دارد.لذا اکثر مدارس بین المللی و مدارس کره ای و مدارس چینی تحت این عنوان فعالیت می کنند.غیر از مدارس متفرقه تمام وقت ٬ خیلی از مدارس دیگر مانند موسسات اموزش زبان ژاپنی ٬ موسسات تعلیم رانندگی ٬ مدارس تربیت مبلغ دینی و مدارس بودیستی تحت این عنوان مجوز فعالیت می گیرند.تا سال ۲۰۲۱ تعداد ۱۲۶ مدرسه تمام وقت متفرقه در ژاپن مجوز فعالیت گرفته است.

حمایت مادی دولتی از مدارس متفرقه یک دهم حمایت از مدارس خصوصی است.مبلغ این حمایت در استان های مختلف متفاوت است.در سال ۲۰۲۱ در منطقه هوکایدو بازای  هر دانش آموز یارانه ۵۴۴۷۳ین  به مدرسه متفرقه پرداخت شده است.

تا سال ۲۰۲۲ هیچ مدرسه اسلامی در جایگاه مدرسه متفرقه قرار نگرفته و معتبر شناخته نشده است. این مدارس بعنوان مدارس تایید نشده یا موسسه آموزش خصوصی فعالیت می کنند که طبق قانون آموزش مدرسه ای  ژاپن مدرسه محسوب نمی شوند.

شرایط مشابهی برای مدارس برزیلی در ژاپن اتفاق افتاد.در دهه ۱۹۹۰برای  تعداد زیادی فرزندان برزیلی ژاپنی که به ژاپن برگشته بودند مدارس خاص راه اندازی می شد.اما رسمیت دولتی نداشتند.

مبانی قانونی فعالیت  مدارس اسلامی

دو مدرسه از پنج مدرسه اسلامی  موجود در ژاپن مرتبط با  مسجدی هستند که بعنوان واحد مذهبی ثبت شده است.آن مسجد بعنوان نهاد مذهبی اجازه اموزشی نیز دارد.

یک مدرسه به ٬شرکت با مسوولیت محدود٬ مرتبط است.البته این شرکت در مسیر تبدیل به سازمان غیر انتفاعی NPO قرار داشت.

یک مدرسه نیز به موسسه عمومی ثبت شده  - general incorporated association -مرتبط است.

مدرسه YUAE زیر نظر  یک موسسه عمومی و هم چنین یک شرکت مذهبی که مسجد را اداره می کند قرار دارد. این مدرسه در جنب مسجد مشهور ترک ها در توکیو که مسجد جامع شهر نیز هست قرار دارد.

همه مدارس اسلامی فوق الذکر علیرغم تفاوت در مبانی فعالیت قانونی ٬ هیچ کدام رسمیت ندارند و از یارانه دولتی استفاده نمی کنند.

هزینه های این مدارس  بسیار  بالاتر از شهریه ای استکه از دانش اموزان اخذ می کنند.کسری بودجه معمولا از طریق کمک مالی مردمی جبران می شود.

با توجه به افزایش جمعیت مهاجر در ژاپن و افزایش تعداد مسلمانان ٬ نیاز به مدارس اسلامی بیشتر  خواهد شد.مسلمانان باید واقعیت را درک کنند و به سمت کسب مجوز های مدراس متفرقه پیش روند. زیرا در صورت افزایش مدارس ٬ اداره مالی آنها با مشکل مواجه خواهد شد. البته دولت ها نیز نسبت به اعطای یارانه به مدارس اسلامی محطاط عمل می کنند. در هلند بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر افکار عمومی به شدت نسبت به یارانه مدارس اسلامی حساس شد و مباحثات و مناظره های زیادی صورت گرفت. در ژاپن نیز در خصوص مدارس کره ای ها  ٬ در مقطع داغ بودن بحث ادم ربایی ها در کشور کره ٬  این حساسیت پیش آمد و دولت ژاپن  برای مدتی یارانه  مدارس کره ای را قطع کرد.

مردم کشورها بعضا حساسیت نشان می دهند و می پرسند  چرا مالیات ما باید صرف هزینه اقلیت ها قومی و نژادی و دینی بشود.

ملاحظات

-جمهوری اسلامی ایران نیز دارای تجربه آغاز یک فعالیت آموزشی در ژاپن بوده است.جامعه المصطفی از حدود سال ۱۳۹۰ دفتری  در ژاپن  تاسیس و به امر آموزش پرداخته است. ساختمانی نیز خریداری کرده است.در سالهای اول  فردی از ایران مدیریت این فعالیت را بر عهده داشته و گویا در ژاپن فعالیت اموزشی  مقدماتی نیز انجام شده است  . قرار بوده افراد پس از طی دوره مقدماتی برای ادامه تحصیل به ایران اعزام شوند.اما پس از مدتی  نماینده اعزامی از ایران ٬  به ایران بازگشت و مدیریت بر عهده اقای ساوادا  که سالیانی در قم تحصیلات علوم دینی داشته قرار گرفته است.ظاهرا در حال حاضر کسی در ژاپن مشغول تحصیل نیست .شاید افرادی را برای تحصیل در المصطفی گزینش و به ایران اعزام می کنند.اینجانب در طول  چند ماه اخیر بعنوان سرپرست رایزنی  تلاش کردم با اقای ساوادا  ملاقات کنم و در باره مبانی فعالیت های آموزشی آنها جویا شوم. اما متاسفانه تا کنون ایشان تمایلی به  ملاقات نشان نداده اند. دفتر المصطفی در ژاپن سایت ندارد اما در یوتیوب صفحه ای  با نام و ادرس  زیر دارا می باشد:

アルムスタファー国際大学在日事務所-دانشگاه بین المللی المصطفی دفتر ژاپن

https://www.youtube.com/@user-yc2sr1pg4f

در این صفحه یوتیوب ٬  نوارهای اموزشی معارف اسلامی و فقه که توسط اقای ساوادا و یکی از همکارانشان بیان می گردد واسپاری می شود.

موسسه نور مبین چنانچه در صدد اگاهی بیشتر در خصوص شیوه های تاسیس مدرسه و موسسه اموزشی در ژاپن است لطفا با مسوول مربوطه در جامعه المصطفی نیز تبادل نظر نماید.

-وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران از سالیان دور مدرسه ایرانی با معلمان اعزامی از ایران در محل سفارت ایران در توکیو دایر کرده و فرزندان کارکنان و هم چنین تعدادی از ایرانیان مقیم در این مدرسه تحصیل کرده  و می کنند.